Voor als je onder een steen hebt geleefd de afgelopen dagen: Bandersnatch is een interactieve film van de makers van Black Mirror op Netflix. Wat? Ja. Je gebruikt je afstandsbediening om de loop van het verhaal en een bepaald einde te onthullen. Interactieve films bestaan al een tijdje, en ze hebben me nooit getrokken. Bandersnatch is de enige film die dat wel kon – en ooit zal kunnen. 

Als ik zeg ‘de enige interactieve film die me ooit kon boeien’ bedoel ik vooral dat ik het nooit echt heb geprobeerd. Er zijn een paar problemen waar zulke films mee kampen:

• ze zijn gemaakt voor kinderen, of
• een klein aantal keuzes heeft een klein aantal mogelijke eindes tot gevolg, of
• ze zijn zo ingewikkeld dat noch jij, noch de maker het nog snapt, of
• het einde staat stiekem wél al vast, maar dat weet jij toch niet (en in het geval van Bandersnatch is dat best een interessante gedachte, maar dat merk je wel)

Eigenlijk is een interactieve film een beetje hetzelfde als een point-and-click-game: je speelt wel een game, maar eigenlijk ben je alleen maar de loop van het verhaal aan het volgen, en bepaal je hooguit vanaf welke kant je bij het einde komt – of bij een van de paar eindes die mogelijk zijn. In principe is Bandersnatch niet veel anders.

Maar!

Zonder meteen al te veel van het plot (voor zover je daar al van kunt spreken bij zoiets) te spoilen: ergens tijdens de film, en op welk moment dat is hangt helemaal af van het pad dat je volgt, maar ergens tijdens de film komt de hoofdpersoon erachter dat hij zijn eigen keuzes niet zelf maakt. Dat er ergens een opperwezen zit dat hem maant bepaalde dingen te doen. Welke muziek hij opzet in de bus, bijvoorbeeld, maar ook veel ingrijpender dingen.

En hij confronteert je ermee. Hij breekt letterlijk door de fourth wall, kijkt recht in de camera en daagt je uit: doe het dan, geef me een teken, laat zien dat je er bent.

Het is precies op dat moment dat ik me realiseerde: dit is het enige plot ter wereld waarin een interactieve film daadwerkelijk meerwaarde heeft. Het moment waarop ik weet: dit is niet gemaakt voor kinderen, dit is weliswaar een vaststaand einde waar we met een omweg naartoe hobbelen, maar dan eentje in een Inception-achtige setting, en waarin jij zelf ook een rol speelt. En geen onbelangrijke. Ik zal de mogelijke eindes niet verklappen voor degenen die ze nog niet gezien hebben, maar ze lopen nogal uiteen – of nou ja, de manieren waarop het onvermijdelijke einde wordt gepresenteerd lopen nogal uiteen.

In principe kun je een interactieve film over alles maken. Zelfs elke film die je ooit hebt gezien had in theorie een interactief verhaal kunnen zijn. Laat je Luke overstappen naar de Dark Side of blijf je in het licht? Schiet je Samuel L. Jackson overhoop in een Amerikaanse diner of ren je weg? Laat je Ashton Kutcher in The Butterfly Effect doen wat de director’s cut liet zien, of ga je voor de iets minder sensationele bioscoopversie? (Houd die laatste film trouwens in je achterhoofd als je Bandersnatch kijkt, het kan zijn dat je hier en daar een referentie tegenkomt…).

En toch. Als ik een film kijk, wil ik twee, misschien zelfs drie uur onderuitgezakt kunnen kijken, in afwachting van wat de schrijver en regisseur mij als slotscène voorschotelen. Misschien zeg ik achteraf dingen als ‘Het had eigenlijk zo en zo moeten eindigen’, dingen als ‘Die laatste scène was wel raar, zeg’ of gewoon ‘Wat een kuteinde’. Normaal gesproken is dat perfect. In alle denkbare gevallen is dat zo, behalve in dat ene, waarin ik halverwege de film door de hoofdpersoon wordt aangesproken op de beslissingen die ik hem laat nemen. Waarin hij me uitdaagt om van me te laten horen, en hij me gefrustreerd aankijkt na weer een beslissing die hem slecht uitkomt.

Het is precies dezelfde reden als waarom we vroeger De Sims grijs speelden. Waarom de theorie van een almachtig wezen dat ons bestuurt, terwijl onze vrienden en familie à la The Truman Show ingehuurde acteurs zijn, zo doodeng, maar enigszins realistisch klinkt. Het kan. Het zou kunnen.

Bandersnatch is een pareltje. Het is de enige interactieve film die ik ooit heb gezien, en de enige die ik ooit ga kijken. En als je twijfelt, of het nu over dit format is of over de reden van het bestaan of alles ertussenin, ga ’t ook doen.

Tenzij je zo nodig moet bewijzen dat je écht een vrije wil hebt.